Vooraleer dassen erop uit trekken om in hun eentje naar voedsel te zoeken, nemen ze uitgebreid de tijd om zichzelf en elkaar te poetsen. Het was me nog niet gelukt dit gedrag te filmen, en hier moest verandering in komen. Op de beelden van de trailcams zag ik de dassen elke dag rond 19u voor de eerste keer verschijnen, dus wist ik dat ze rond deze periode hun burcht zouden verlaten. Eergisterenmorgen stelde ik mij dan ook om 18u op vlakbij de burchtopening waarvan ik hoopte dat ze uit zouden komen, recht voor een dikke boom, zodat de dassen mijn silhouet niet konden zien. Een halfuur later passeerden er vlakbij drie reeën, een reebok en -geit, en nog een half uur later, stipt om 19u, verscheen de eerste das aan de ingang van één van de burchten.
Niet de opening waar ik vlak voor stond, dus was het even enkele meters dichterbij sluipen, maar de dassen merkten gelukkig niets. Al snel verschenen er meerdere dassen, en na enkele minuten zaten er 5 dassen op een meter of 10 voor mij, elkaar uitgebreid te vlooien en te krabben! Fantastisch om te zien! Af en toe ging er eentje weg, een andere kwam weer terug, maar ik zag er nooit meer dan 5 tezamen. Hoogstwaarschijnlijk zitten er in de burcht op dit moment jongen, maar ik denk dat er niet dat er in deze clan (zo wordt een dassengroep genoemd) meer dan 5 volwassen dieren zitten.
Het elkaar en zichzelf vlooien doen dassen trouwens niet voor niets. Dassen hebben vaak last van een typische dassenvlo (Paracelis melis), een soort die enkel op dassen voorkomt. Vlooien zijn (ecto-)parasieten die het bloed van dassen opzuigen, en dus er eigenlijk voor kunnen zorgen dat een das zwakker wordt. De bedoeling van het vlooien is ervoor zorgen dat je zelf of je clangenoten geen last meer hebben van vlooien. Wanneer de vlooien in de burcht gescheiden worden van de das, beginnen ze hevig op en neer te springen in de hoop terug contact te maken met de das. Om snel lichter te worden en dus verder te kunnen springen en makkelijker de das opnieuw te bereiken, geven de vlooien vaak zelfs over! Lukt het toch niet om de das terug te bereiken, dan springen de vlooien richting het licht, en dus de ingang van de dassenburcht. Hierdoor kunnen ze een das onderscheppen die zijn burcht verlaat of terug binnenkomt. Een fantastisch staaltje evolutie! En als dat nog niet genoeg is, heeft men ook nog ontdekt dat wanneer de concentratie aan CO2 (zit in uitgeademde lucht) wordt verhoogd, de vlooien nog heviger en verder gaan springen in de richting van het gas. Logisch, want CO2 zit in uitgeademde lucht, het signaal dat er een dier in de buurt is waar de vlooien op kunnen springen!
Bij primaten heeft het elkaar vlooien ook een belangrijke sociale functie. Vriendschappen worden versterkt, onderdanige dieren vlooien het alfamannetje en -vrouwtje om beter in de gunst te staan,.. Dit is bij dassen minder het geval, bij dassen draait het vlooien vooral om het hygiënische aspect, het ontdoen van bloedzuigende vlooien. Men heeft dit ontdekt dankzij het maken van filmbeelden van vlooiende dassen. Men weet dat dassen zichzelf heel goed op de buik kunnen vlooien, maar moeilijker aan hun eigen rug geraken. Als het vlooien nu vooral belangrijk is om elkaar te ontdoen van parasieten, dan zou je verwachten dat dassen elkaar niet zomaar willekeurig ergens gaan vlooien, maar zich echt gaan richten op lichaamsdelen die een das zelf niet of moeilijker kan bereiken. En dit klopt. Wanneer dassen elkaar vlooien, vlooien ze vooral elkaars rugstreek, het gedeelte van hun lichaam dat ze moeilijk bij zichzelf kunnen bereiken. Vlooien ze zichzelf, dan concentreren ze zich op de buikregio waarbij ze als echte panda’s op hun rug gaan liggen. Alles tezamen wordt elke lichaamsregio ongeveer even veel gevlooid, ofwel door zichzelf ofwel door andere dassen. Hieruit kan men al afleiden dat de functie vooral is om de parasieten weg te krijgen, want anders zouden de dassen elkaar eender waar vlooien, terwijl nu de focus duidelijk ligt op lichaamsdelen (de rug)die een das bij zijn eigen moeilijk kan bereiken. Op het filmpje is duidelijk te zien dat een das die zichzelf vlooit, zich focust op de buik, terwijl de dassen die elkaar vlooien zich meer concentreren op elkaars rug.
Dan heeft men
ook nog eens gekeken naar het gedrag van de vlooien. Wanneer een das kunstmatig gevlooid werd, merkte men dat de vlooien heel snel naar beneden sprongen. Ze volgden de richting van de haargroei, recht naar beneden om de das te verlaten. Een vlo echter die op zoek is naar een das, gaat zoveel mogelijk omhoog proberen te springen, richting de das. Omdat er dus een duidelijk verschil is in gedrag tussen een vluchtende vlo (door het vlooien), en een zoekende vlo (die dassenbloed wil), is het duidelijk dat dassen in de loop van de evolutie strategieën hebben gevonden om zich te ontdoen van vlooien (het zichzelf vlooien op de buik en het vlooien van andere dassen op de rug), maar dat vlooien ook strategieën hebben ontwikkeld om hieraan te ontsnappen (naar beneden springen), en daarna zo snel mogelijk terug contact te zoeken met een das (het omhoog springen, liefst nog in de richting van de uitgeademde CO2). Het klinkt banaal en simpel, maar eigenlijk is dit een fantastisch voorbeeld van hoe parasieten (vlooien) en gastheren (dassen) samen ontwikkeld zijn!
Het vlooien kon ik een halfuurtje mooi filmen, en na een half uur was de laatste das vertrokken om in het bos en omliggende velden op zoek te gaan naar eten. Ik ging toen zelf ook door, en vlak voor mijn voeten liep ineens een steenmarter voor mij uit, die snel een boom invluchtte. Een mooie afsluiter!
