Sprinkhanenplagen spreken tot de verbeelding. Begin 2020 hoedde er een gigantische plaag in het oosten van Afrika van woestijnsprinkhanen (Schistocerca gregaria) . Tijd om hier wat dieper op in te gaan.

Er zijn ongeveer 7000 soorten sprinkhanen, waarvan er een twintigtal kunnen uitgroeien tot echte plagen. De soort die bijvoorbeeld in oost-Afrika voor enorme problemen zorgt, leeft normaal gezien onopvallend op zijn eentje in de woestijnen van het Midden-Oosten. De vrouwtjes deponeren hun eitjes op de weinige vochtige plekjes die er zijn.

Maar bij hevige regenval kan dit veranderen, zoals de cycloon in mei 2018 in de woestijnen van Yemen, Oman en Saoedi-Arabië. De bodem raakt verzadigd met water, dus zijn er overal vochtige plekjes te vinden om eieren te leggen. Per vierkante meter kunnen er tot 1000 eitjes gelegd worden. Door het vocht groeit de vegetatie bovendien erg goed en snel, waardoor de uitgekomen jongen veel eten kunnen vinden. Elke generatie van sprinkhanen duurt 3 maanden, en elke generatie kan het aantal vertwintigvoudigen! De cycloon van 2018 bood gedurende 6 maanden ideale omstandigheden, dus kon de populatie tot een 400-voud aangroeien! Normaal gezien daalt de populatie snel wanneer de woestijn begint op te drogen, maar in oktober 2018 bereikte een tweede cycloon deze regio, waardoor de populatie nog eens met een factor 20 kon aangroeien.

Tegen januari begonnen de woestijnen stilaan op te drogen, maar dan gebeurt er bij deze sprinkhanen iets heel speciaals, en vormen ze grote zwermen.

Sterk staaltje evolutie, maar hier stopt het niet bij. In de groepsfase krijgen de sprinkhanen veel sterkere spieren, en krijgen ze een voorliefde voor suikerrijke voeding, zoals granen. En dit maakt hen dan weer zo gevreesd door landbouwers die hun oogst zien verloren gaan aan de enorme zwermen.

Giga-zwermen

Die zwermen kunnen gigantische proporties aannemen. De zwermen die zich begonnen te vormen in het voorjaar van 2019 zochten betere, voedselrijke plekken. De boeren in Yemen trokken aan de alarmbel omdat ze overal jonge sprinkhanen zagen, maar door de burgeroorlog kwam er geen respons. De sprinkhanen wegjagen met rook had geen zin meer. De hevige regens zorgen voor nog betere omstandigheden voor de sprinkhanden.

In oktober 2019 bereikten de zwermen Ethiopië en Somalië, in het oosten van Afrika. Daar kwam in december 2019 een cycloon aan land, die alweer zorgde voor een extra boost. In Kenya werd de grootste zwerm sinds de jaren ’70 opgemerkt. Eén zwerm was maar liefst 2400km² groot en bestond uit 100 tot 200 miljard(!) sprinkhanen. Als je dan weet dat een zwerm van 1km² per dag het voedsel van 35.000 mensen kan verslinden, weet je genoeg…

Wat doe je eraan?

In landen waar er een risico is op het ontstaan van sprinkhanenplagen, zijn responseteams aanwezig. Die respons is er nu, door onder andere de burgeroorlog in Yemen en de onbereikbaarheid van het gebied, niet geweest. Bij het ontstaan van zwermen worden vaak chemische pesticiden gebruikt. Maar die zijn ook gevaarlijk voor andere insecten, en bovendien moeten boeren hun vee weghouden van die pesticiden. Dit is in die afgelegen gebieden niet zo evident.

In Somalië probeert men nu de sprinkhanen te lijf te gaan met de schimmel Metarhizium acridum. Deze schimmel produceert een toxine, een gif, dat enkel giftig is voor sprinkhaanachtigen. De testen zijn veelbelovend, maar voorlopig blijft een groot nadeel dat de sprinkhanen gedurende meerdere dagen moeten worden blootgesteld aan de schimmel. De zwermen zijn heel mobiel, dus lukt de schimmel-methode voornamelijk wanneer de sprinkhanen nog jong zijn, en nog geen vleugels hebben. Je moet dus de bron aanpakken, de jonge dieren. Krijg je die niet onder controle, de barst de hel los.

En de toekomst?

Het klimaat verandert. De zeeën warmen langzaam op, en hierdoor is de kans op het ontstaan van cyclonen een stuk groter. En daar profiteren de sprinkhanen dan weer van…